-
1 чират
сущ.о́чередь, черёдчират алу — заня́ть о́чередь, занима́ть о́чередь
чиратка басу — стать (встава́ть/встать) в о́чередь
чират белән (чират буенча) бирү — дава́ть по о́череди
чиратын бирү — уступа́ть/уступи́ть (свою́) о́чередь
чиратка керү (кысылу) — разг. вти́снуться в о́чередь
чиратсыз керү — войти́ без о́череди
чиратка кую — ста́вить в о́чередь ( нуждающихся в жилплощади)
чиратка салу — установи́ть о́чередь, поста́вить в о́чередь
чиратка тезелү — выстра́иваться/вы́строиться в о́чередь
чират(та) тору — стоя́ть в о́череди
чираттан чыгару — вы́ставить из о́череди
чираттан чыгу — вы́йти из о́череди
чиратҗитми — прям.; перен. о́чередь не дохо́дит; ру́ки не дохо́дят, вре́мени не хвата́ет
-
2 белән
послелог; употр. с основн. п.(при мест. управляет род. п.)1) с, со служит для обозначения:а) совме́стности, соуча́стия, сопровожде́нияиптәше белән — (вме́сте) с (свои́м) това́рищем
шикәр белән чәй эчү — пить чай с са́харом
б) взаимоотноше́ний, акти́вного де́йствия, сравне́ния ( с кем)белән сөйләшү — разгова́ривать ( с кем)
••кеше белән кеше булу — погов. уме́ть быть челове́ком в отноше́нии к челове́ку
в) причи́нно-целевы́х отноше́ний; с, потуган көн белән тәбрикләү — поздравля́ть с днём рожде́ния
йомыш белән йөрү — ходи́ть (е́здить с поруче́нием)
халык үтенече белән — по про́сьбе наро́да
авыр мәсьәлә белән баш вату — лома́ть го́лову над тяжёлыми пробле́мами
ашыгычлык белән ялгышу — ошиба́ться из-за спе́шки
арыганлык белән — по причи́не уста́лости
ялкаулыгы белән — из-за свое́й ле́ни
4) служит для указания области действия характеристики или самого характера лица потабигате белән җитез — ло́вок по приро́де
5) в ряде случаев переводится, как правило, творительным падежом и выражает:а) условие••үсемлекнең тереклеге су белән, кешенең тереклеге эш белән — посл. расте́ние живёт водо́й ( благодаря воде), а челове́к живёт трудо́м ( благодаря труду)
б) орудие, средство действиябалта белән чабу — руби́ть топоро́м
поезд белән бару — е́хать по́ездом
медаль белән бүләкләү — награди́ть меда́лью
в) характер, образ явления или действиябелән характерлы — характеризу́ется ( чем), характеризу́ется (тем, что)
белән билгеләнә — определя́ется ( чем)
г) времяиртә белән — у́тром; по утра́м
кич белән — ве́чером, по вечера́м
сәгате белән — в счи́танные часы́ (мину́ты)
д) пространство движения вдоль, поюл белән — доро́гой (по доро́ге)
урман белән — ле́сом (по ле́су, вдоль ле́са)
6) со словами, обозначающими группу, коллектив, образует сочетания, аналогичные сочетания (со) всем, (со) всейавылы белән — всей дере́вней
өй эчләре белән — со все́ми домоча́дцами
7) с сущ. со значением качества, порядка (в частности с сущ. на -лык) образует ряд словосочетаний, переводимых на русский язык наречиямичират белән — поочерёдно, о́чередью
бөтен көче белән — со всей си́лой
яхшылык белән — по-хоро́шему
түземсезлек белән — нетерпели́во, с нетерпе́нием
8) с именами действия на -у /-ү образует сочетания, соотв. русским сочетаниям с союзными словами как то́лько... сра́зу; сра́зу по́сле того́, как; едва́ успе́вбүлмәгә керү белән, бүреген салды — как то́лько вошёл в ко́мнату, снял ша́пку
кайту белән эшкә тотын — как то́лько вернёшься, сра́зу прими́сь за де́ло
яту белән йокыга китте — едва́ успе́в лечь, усну́л
9) в знач. союза и, дакәҗә белән сарык — коза́ да овца́
ай белән кояш — луна́ и со́лнце
10) с причастиями на -ган: е́сли да́же; несмотря́ на••асыл буяуга төшкән белән, карга каргалыктан чыкмас — посл. е́сли да́же окра́сить его́ лу́чшей кра́ской, грач не переста́нет быть грачо́м
• -
3 арт
1. сущ.обычно в притяж.ф.1)арттан этү — толка́ть (подтолкну́ть) сза́ди
артыңа мендәр куй — положи́ за́ спину поду́шку
нигә артыңа яшерәсең уенчыгыңны? — почему́ пря́чешь игру́шку за́ спину?
б) за́дняя (обра́тная, ты́льная, оборо́тная) сторона́ (мебели, здания, сооружения, памятника)шкафның алдын буяган, арты буяусыз — шкаф спе́реди покра́шен, а сза́ди (с обра́тной стороны́) - нет
дәфтәр артындагы тапкырлау таблицалары — табли́ца умноже́ния на обра́тной (оборо́тной) стороне́ тетра́ди
машинаның артына беркетелгән номерлар — номера́, прикреплённые сза́ди маши́ны
в) зад, за́дняя часть (телеги, трактора, вагона, автомобиля, поезда); задо́карбаның артына ябышып — ухвати́вшись за задо́к (зад) теле́ги
2) спи́нка ( стула)пинҗәкне урындык артына элү — пове́сить пиджа́к на спи́нку сту́ла
кресло артына таяну — облокоти́ться о спи́нку кре́сла
3) за́дник, задо́к разг. ( у сапог)арты тапталып беткән тапочка — та́почка со сто́птанным за́дником
4) назаты́льник ( шапки)5) разг. корма́ (у парохода, корабля)6) разг. коне́ц, после́дствие; имеет тж. индив. переводыарты ничек булыр соң бу эшнең? — а како́в же бу́дет коне́ц (после́дствие) э́той зате́и?
арты хәерле (яхшы) булсын — чтоб ко́нчилось (заверши́лось) благополу́чно (хорошо́); пусть ко́нчится добро́м
7)а) в составн.; геогр. названиях за-елга арты — заре́чье
Казан арты — Заказа́нье
Кавказ арты республикалары — закавка́зские респу́блики
бәйрәм арты көннәре — послепра́здничные дни
сугыш арты еллары — послевое́нные го́ды
8) в знач. послелога артыутырыш арты утырыш — заседа́ние за заседа́нием
көн арты көн үтә — прохо́дит день за днём
рәхмәт арты рәхмәт алу — получа́ть благода́рность за благода́рностью
б) разг. за (кем, чем, после кого, чего) (стоять в списке, занимать очередь)синең арты булырмын — я за тобо́й (по́сле тебя́) бу́ду
9) в знач. нареч. артында перен. за спино́й, за глаза́, загла́зноартымда сөйләгән сүзгә игътибар итмәскә тырышам мин — на то, что говоря́т за мое́й спино́й, стара́юсь не обраща́ть внима́ния
артында патшаны да сүгәләр — (посл.) за спино́й (за глаза́) и царя́ руга́ют
10) в знач. послелога артына за (что-л., кого-л.) (спрятаться, положить что-л.); за (кем-л., чем-л.); по, за (что-л.) прост.вокзал артына чыгу — вы́йти за вокза́л
велосипедны койма артына сөяү — прислони́ть велосипе́д за забо́ром
куаклар артына яшеренү — спря́таться за кусты́
11) в знач. послелога артындаклуб артында - бакча — за клу́бом - сад
бу күренеш артында нәрсә ята? — что кро́ется за э́тим явле́нием?
аның артында озын чират — за ним дли́нная о́чередь
артымда кыштырдау ишетелеп китте — за спино́й у меня́ послы́шался шо́рох; позади́ (меня́) послы́шался шо́рох
депутат артында халык тора — за депута́том стои́т наро́д; за спино́й депута́та стои́т наро́д
12) в знач. послелога арттан, артыннансезнең арттан барабыз — идём за ва́ми; идём сле́дом (за ва́ми)
йөгер артларыннан — беги́ вслед; беги́ за ни́ми вдого́нку
үлгән артыннан үлеп булмый — (посл.) вслед за поко́йным не умира́ют (т. е. не следует отчаиваться)
безнең арттан алырсыз — полу́чите по́сле нас (за на́ми)
синең чират минем арттан (артымнан) булыр — твоя́ о́чередь бу́дет за мной (по́сле меня́; позади́ меня́)
в) вслед, в спи́ну, вдого́нкуберәүнең артыннан кычкырып калу — кри́кнуть кому́-то вдого́нку
г) из-за спины́ (кого, чьей) (выглядывать, смотреть, появляться)ашаган артыннан ук — сра́зу по́сле еды́
чәчү артыннан бүтән эшләр башлана — вслед за се́вом начина́ются други́е рабо́ты
е) за (кем, чем); позади́ (сза́ди) (кого, чего), позади́ (себя́), за собо́й (по, за чем) прост.машина артыннан төтен боҗралары калдырып чаба — маши́на мчи́тся, оставля́я позади́ (себя́) ко́льца ды́ма
бия артыннан колыны бара — за кобы́лой идёт её жеребёнок; позади́ (сза́ди) кобы́лы идёт её жеребёнок
юл бара биек таулар артыннан — доро́га идёт за высо́кими гора́ми
ж) за (чем, кем)дан артыннан куу — гна́ться за сла́вой
олау артыннан олау үтеп тора — прохо́дит подво́да за подво́дой
балык артыннан балыкны алып кына тора — так и выта́скивает ры́бу за ры́бой
з) из-за (кого, чего)урман артыннан трактор дөбердәве ишетелде — из-за ле́са донёсся гро́хот тра́ктора
•- артына борылып карау
- артка әйләнеп карау
- артына әйләнеп карау
- артка карап
- артка карап кына
- артка карый-карый
- артка карый-карый гына
- артка карау
- артына карау
- артка тибү
- артка утыру
- арт белән утыру
- артта эшләнгән
- артта әйтелгән
- артта ясалган
- артта тартылган
- артта булган
- арттан барып
- арттан җитеп булмау
- артыннан җитеп булмау
- арттан җитә алмау
- артыннан җитә алмау
- арттан җитү
- арттан ияреп
- арттан иярү
- арттан иярүче
- арттан йөрү
- арттан йөрүче
- арттан карап калу
- арттан килеп
- артын сикертү••арт белән тыңлау — прост. слу́шать за́дом
арт кыздыру — прост. (букв. греть зад) загора́ть (на со́лнце)
арт кысу — прост. прикуси́ть (закуси́ть) язы́к
арт тазарту (чистарту) — см. арт сөртү 1)
арт тайдыру — прост. уви́ливать/увильну́ть (от выполнения поручения, от участия в общем мероприятии)
арт төртергә (дә) вакыт юк — прост. присе́сть (да́же) не́когда
арт чиста (таза, коры) булу — прост. быть чи́стым (чи́стеньким)
арт юеш (чыланган) булу — прост. быть не без греха́; ры́льце в пуху́ ( у кого)
артка әйләнеп (борылып) карарга (да) өлгермәү — не успе́ть огляну́ться
артка да элмәү; колакка да элмәү — прост. и у́хом не ведёт (поведёт); и в ус не ду́ет
артка кул җитмәү — ру́ки не дохо́дят, что́бы сде́лать за собо́й (по́сле себя́) ( что)
артка кыл (да) сыймый (сыярлык түгел) — прост. не́когда (да́же, и) поверну́ться
артка су керү — см. аска су керү
артка тибеп — прост. взаше́й, в ше́ю, в три ше́и, с тре́ском прост. (выставить дебошира, прогнать лентяя с работы)
артка ут кабу — усил.; см. аска су керү
артка ут капкан кебек — прост. как угоре́лый (суетиться, бежать, спешить)
артка ут ягу — прост. жа́рить, пожа́рить, зажа́ривать, поджа́ривать прост.; сде́лать так, что́бы земля́ горе́ла под нога́ми ( у кого)
арттан караганда беренче — пе́рвый сза́ди, после́дний
арттан төтен чыгу — прост. (аж) дым идёт
арттан төшү — см. артка төшү 1)-4)
арттан чыгару — прост. сочиня́ть/сочини́ть; выду́мывать/вы́думать
арттан чыгу — см. артка төшү 3)
- арт белән борылуартыннан төшү — гна́ться ( за кем), пресле́довать
- арт белән киртә җимерү
- арт бирү
- арт борыр урын юк
- арт борыр урын да юк
- арт сөртү
- артка төшү
- артка үтү
- артына төшү
- артыннан йөрү 2. прил.1) за́дний (шина, колесо автомобиля)арт тәгәрмәч — за́днее колесо́
арт кесә — за́дний карма́шек (карма́н)
автобусның арт ишеге — за́дние две́ри авто́буса
2) за́дний (огород, сад, плетень)арт капка — за́дние воро́та
3) разг. за́дний, обра́тный, ты́льный, оборо́тныйбинаның арт ягы — за́дняя сторона́ зда́ния
витринаның арт ягы — обра́тная сторона́ витри́ны
•- арт ишек- арт ишектән
- арт сан
- арт саңаклылар
- арт юл куышлыгы
- арт як••арт аяк белән йөрү — ходи́ть (стоя́ть) на за́дних ла́пках
арт санны онытып — прост. неприли́чно забы́вшись ( спать)
арт ягы йомшак (сыек) — ненадёжный, сла́бый
арт ягы нык (таза) — прост. кре́пкий, спра́вный ( хозяин); чу́вствует себя́ кре́пким (уве́ренным); сиди́т кре́пко; кре́пкий (спра́вный) мужи́к (хозя́ин)
арт якка су керү — см. аска су керү
арт якка тибү — см. артка тибү
арт якка үтү — см. артка үтү
-
4 алдан
нареч.1)а) спе́реди (видеть, смотреть, фотографировать); с фаса́да, по фаса́ду (осматривать здание, любоваться им)ул йорт алдан матур күренә — э́тот дом краси́во вы́глядит с фаса́да
б) спе́реди, в лицо́ (фас) ( рассматривать кого); в лоб ( атаковать позицию неприятеля)в) впереди́, спе́реди (идти, шагать, бежать, ехать, лететь); пе́рвым, пе́рвый; в голове́ (колонны, стаи); в аванга́рде ( наступающей части)колоннада алдан бару — шага́ть в голове́ коло́нны
г) впереди́сезнең чират алдан — ва́ша о́чередь впереди́
2) пе́рвым, пе́рвый (прийти куда, выйти откуда, увидеть кого, успеть сделать что); вперёдишектән алдан керү — войти́ в дверь пе́рвым
чаңгы ярышында алдан килү — прийти́ пе́рвым в лы́жных го́нках
3) вперёд, наперёд, за́годя ( выдать или получить аванс)акчаны алдан түләп кую — уплати́ть де́ньги вперёд
алдан билгеләп кую — намеча́ть зара́нее
4)а) зара́нее, заблаговре́менно (заготовить корма, прийти на вокзал, разослать приглашения, узнать о чём); предвари́тельно (купить билет, сообщить о чём, ознакомиться с чем)алдан әзерләп куйган җаваплар — отве́ты, пригото́вленные зара́нее
мәкаләне алдан җитәкчегә күрсәтү — показа́ть статью́ предвари́тельно руководи́телю
рольләрне алдан бүлеп кую — распредели́ть ро́ли зара́нее
б) ра́ньше (пре́жде) вре́мени (опасаться, остерегаться, горевать); преждевре́менно; зара́нее, вперёдалдан борчылып торырга кирәкми — не сле́дует беспоко́иться зара́нее
алдан кычкырган күкенең башы авырта ирон. — (посл.) (букв. е́сли куку́шка пре́жде вре́мени куку́ет, то у неё боли́т голова́)
в) пред-аның язмышы алдан хәл ителгән иде инде — его́ у́часть была́ уже́ предрешена́
5) в сочет. предвари́тельныйбилетларны алдан сату кассасы — ка́сса предвари́тельной прода́жи биле́тов
алдан сөйләшеп кую буенча — по предвари́тельной договорённости
6) в знач. сравн. ст.а) ра́ньше, пора́ньше; до, пре́жде (кого, чего)алдан өлгерү — успе́ть пора́ньше
лекция ун минут алдан башланды — ле́кция начала́сь на де́сять мину́т ра́ньше
алдан килгән - урын өчен, артта килгән - ашау өчен шутл. — (посл.) кто ра́ньше пришёл - ра́ди ме́ста, кто по́зже - ра́ди угоще́ния
б) за... вперёд ( начать подготовку к чему)билетны ун көн алдан алу — купи́ть биле́т за де́сять дней вперёд
•- алдан белеп булмый торган
- алдан белү
- алдан билгеләү
- алдан йөрү
- алдан йөрүче
- алдан килү
- алдан килүче
- алдан өлгерү
- алдан сизү
- алдан тою
- алдан уйланган
- алдан уйлап эшләнгән
- алдан уйланмаган
- алдан уйлап эшләнмәгән
- алдан ук••алдан күрү — предусма́тривать/предусмотре́ть, предви́деть; предугада́ть/предуга́дывать || предви́дение; предуга́дывание
алдан күрүчәнлек — предусмотри́тельность; дальнови́дность, прозорли́вость, яснови́дение
алдан хәбәр бирү — уст.; см. алдан әйтү 2)
- алдан әйтүчеалдан хәбәр бирүче — см. алдан әйтүче 2)
- алдан күрелмәгән
- алдан күрүчән
- алдан күрүче
См. также в других словарях:
чират — 1. Нин. б. эштә, хәрәкәттә, процесста билгеле бер эзлеклелек, тәртип. Нин. б. эш эшләү яки берәр нәрсә төзү тәртибенең бер өлеше төзелешнең беренче чираты 2. Нәр. б. алу яки башкару, эшләү өчен тәртип белән берсе артыннан икенчесе торган кешеләр… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
рәт — I. 1. Берсе янына берсе урнашкан, бер бер артлы яки бер сафка тезелгән кешеләр, әйберләр җыелмасы. Саф, шеренга. Театр, кино һ. б. ш. урыннарда бер буйга тезеп куелган урындыклар. Бер төрле товарлар сату өчен базарда бер буйга урнашкан ларек яки… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тыш — I. 1. Берәр нәрсәнең өске, күзгә күренеп торган ягы; киресе: эч 2. Киемнең уң ягы, өске ягы; эчлек өстенә тегелгән тукыма. Мендәр, одеял һ. б. ш. әйберләргә кидерелә торган капчык сыман нәрсә; тышлык 3. Китап, дәфтәр һ. б. ш. ның өске ягына… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тезгеч — Яңа тотылган балыкларны тезү өчен шнур яки чыбыкча 3. Абзарда, лапаста һ. б. киртәләр, бүрәнәләр тезеп ясалган түшәм, сайгак 4. Барысы бергә, бер тәртип белән аллы артлы яки барысы бер якка карап урнашкан кешеләр төркеме. Рәт, саф. Чират 5. Вакыт … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җитешмәү — 1. Алу бирү, сату итү һ. б. матди байлыклар белән бәйләнгән эштә керемгә караганда чыгымның артып китүе, ялгышлык я урлау сәбәпле акча яки материалның җитмәве 2. Җитешмәгәнлек (2) Берникадәр җитмәү, кирәк кадәрле булмау, җитәрлек булмау 4.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чиратлану — (ЧИРАТЛАШТЫРУ) – Эзлекле рәвештә, чират тәртибендә берсе икенчесе белән алышыну … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чиратлашу — (ЧИРАТЛАШТЫРУ) – Эзлекле рәвештә, чират тәртибендә берсе икенчесе белән алышыну … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге